ΟΙ ΕΛΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΛΟΠΑΠΑ (Aρθρα του αείμνηστου Χριστόδουλου Πέτσα)
Στο δρόμο Κυθρέας – Βώνης, ακριβώς στο μέρος που διασταυρώνονται οι δύο δρόμοι, Κυθρέας – Παλαικύθρου και Βώνης – Νέου Χωριού, βρίσκεται ένα μεγάλο λιοχώρι, 15 περίπου σκάλες με δένδρα, που αριθμούν ζωή πάνω από 150 χρόνια και είναι γνωστά σ’ όλη την περιοχή της Κυθρέας με την ονομασία <<Ελιές του Πελλόπαπα>>.
Το λιοχώρι τούτο δεσπόζει, τόσο της διασταύρωσης των δύο δρόμων, όσο και όλης της γύρω περιοχής, γιατί βρίσκεται σε τέτοια τοποθεσία, που ξεχωρίζει απ’ όλα τα παλιά και νέα λιοχώρια εκτός από το αγκάλιασμα της διασταύρωσης των δύο δρόμων, περιβάλλεται σχεδόν από τις τρεις πλευρές του από τα παρακείμενα κεντρικά αυλάκια, που διοχετεύονταν οι διάφορες νομές της Κυθρέας (Βωνιάτικο, Εμήρ Χαράι,
Τοπσιού) και προχωρούσαν το μεν χειμώνα να ποτίσουν τα σιτηρά, το δε καλοκαίρι τις διάφορες εποχιακές καλλιέργειες, που καλλιεργούνταν στο διάπλατο κάμπο που ξανοιγόταν από την περιοχή αυτή κι έφθανε στην Κεντρική Πεδιάδα της Λευκωσίας.
Τα διάφορα ταξίμια της Κυθρέας περνούσαν τις ελιές του Πελλόπαπα για να φθάσουν μέχρι τη Βώνη, το Παλαίκυθρο και το Έξω Μετόχι και σε πολυομβρίες που πότιζαν τις περιοχές των χωριών τούτων, προχωρούσαν κι έφθαναν από το Έξω Μετόχι στην Αγκαστίνα κι από τη Βώνη και το Παλαίκυθρο μέχρι το Τούρκικο χωριό Μόρα, που βρίσκεται σε απόσταση 12 περίπου μίλια από την Κυθρέα.
Ήταν σημαδιακό το λιωχόρι τούτο και δεν υπήρχε κανένας κάτοικος της περιοχής που να μην ήξερε τις <<Ελιές του Πελλόπαπα>>. Ήταν πολύ πυκνά φυτεμένα τα λιόδενδρα, που αποτελούσαν πραγματικό δάσος καιο διαβάτης στο πέρασμα τους τις νύκτες, με το θρόισμα των φύλλων στο φύσημα του αέρα, ένιωθε ένα ανεξήγητο φόβο. Ο φόβος τούτος ενισχύετο ακόμη περισσότερο με τη λαϊκή παράδοση, πως ανάμεσα στα πυκνά αυτά λιόδεντρα είχε το ενδιαίτητα της μια αγριογουρουνιά και έκαμνε την εμφάνιση της στις ασέληνες και σκοτεινές νύχτες. Ενθυμούμαι παιδιά εμείς, σαν περνούσαμε το δρόμο τούτο δέος μας έπιανε, όταν αναλογιζόμαστε πως μπορούσε να εμφανιστεί μπροστά μας η <<λόττα με τα γουρούνια>> όπως μας έλεγαν οι παλιοί γέροιτου χωριού μας και μάλιστα με επιθετικές διαθέσεις ενάντια στους διαβάτες, που τολμούσαν να διασχίσουν ανάμεσα στα παλιά εκείνα πυκνοφυτεμένα ελιόδενδρα.
Από το λιοχώρι <<Ελιές του Πελλόπαπα>> περνά και η νομή <<Τσιφλικιώτικο>>, που ανήκει αποκλειστικά στο Νεϋζάν Τσιφλίκι καιποτίζει την έκταση της κτηματικής ιδιοκτησίας του που ανέρχεται σε 1500 περίπου σκάλες. Το Τσιφλιώτικο ξεχωρίζει από την κεντρική αρτηρία της πηγής Κεφαλόβρυσου Κυθρέας, που πηγαίνει στο Παλαίκυθρο και προχωρεί σε τσιμεντένιο αυλάκι δίπλα στο δρόμο Νέου Χωριού – Βώνης και φθάνει στην απέραντη έκταση των κτημάτων με σύνορα τις περιοχές Νέου Χωριού – Βώνης και Παλαικύθρου για να καταλήξει μέχρι την άλλοτε σιδηροδρομική γραμμή και το σημερινό νέο δρόμο Λευκωσίας – Βαρωσίων.
Ακριβώς κοντά στις <<Ελιές του Πελλόπαπα>> με διπλό γεφύρι, που είχε σκόπιμα κατασκευασθεί, μπορούσε το Τσιφλικώτικο να ενωθεί με τις νομές Κυθρέας και να τις ενισχύσει στο προορισμό τους για καλοκαιρινές και χειμερινές καλλιέργειες. Η ενίσχυση αυτή ήταν αμοιβαία, γιατί και οι πιο πάνω αναφερόμενες νομές της Κυθρέας μπορούσαν να ενωθούν με το Τσιφλικώτικο για ενίσχυση της ροής του με αποτέλεσμα τον επιτυχέστερο προορισμό του.
Ποιος ήταν όμως εκείνος, που φύτευσε και ανάστησε το εκτεταμένο τούτολιοχώρι, τις <<Ελιές του Πελλόπαπα>>, που έμειναν, στο πέρασμα τηςμακροβιότητας τους για να γίνουν γνωστές και περιώνυμες σ’ όλη την περιοχή της Κυθρέας και ν’ αφήσουν το όνομα του, συνδεδεμένο τόσο με την ιστορία, όσο και με την παράδοση;
Ήταν ο Χατζηπαπαχριστόδουλος Χατζηπαπάγιαννη που γεννήθηκε στη Βώνη γύρω στο έτος 1800, ο επιλεγόμενος Πελλόπαπας από τον οποίο η τοποθεσία πήρε το όνομα του <<Ελιές του Πελλόπαπα>> και στην Κυθρέα σώζονται σήμερα πολλά επώνυμα και τοπωνύμια που έχουν σύνδεση με το όνομα του: << Ο Χατζήμογλου του Πελλόπαπα>>, <<Το λιοχώρι του Πελλόπαπα>>, <<Η Μαριού του Πελλόπαπα>>. Μα εκείνο που αποθανάτισε πιο πολύ το όνομα του και τον έκαμε πασίγνωστο στην περιοχή, ήταν << Οι ελιές του Πελλόπαπα >>, εξαιτίας της περίοπτης θέσης τους, το πέρασμα όλων των χωριών της περιοχής Κυθρέας από την τοποθεσία <<Ελιές του Πελλόπαπα>>.Νέος είχε γίνει Ιερέας στην εκκλησία του Άη Γιώργη της Βώνης που την υπηρέτησε για χρόνια. Βραδύτερο εγκαταστάθηκε στη Χρυσίδα και εξακολούθησε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Ο πατέρας του Χατζηπαπάγιαννης ήταν ανάμεσα, στους Ιερωμένους και προύχοντες της περιοχής Κυθρέας, που αποκεφάλισαν οι Τούρκοι την 9η Ιουλίου 1821 στη Λευκωσία από την Κυθρέα ήταν ο Χατζηιωνάς και Χατζή – αττάλας, από τη Βώνη ο Χατζηπαπάγιαννης και από το Έξω Μετόχι ο Πρωτοπαπάς ΧριστόδουλοςΜα εκτός από τις <<Ελιές του Πελλόπαπα>> δενδροφύτευσε κι άλλες περιοχές στην Κυθρέα και ανάστησε ελαιόδενδρα που καταδεικνύουν την δραστηριότητα του και ιδιαίτερα την αγάπη του στα δένδρα και προπαντός στα ελαιόδεντρα που τόσο θαυμάσια ευδοκιμούν σ’ όλη την περιοχή της Κυθρέας.
Ο ίδιος δενδροφύτευσε το <<Λιοχώρι Πελλόπαπα>> στην Κυθρέα στην περιοχή Τσαγκαρίνα που έφθανε τις 20 σκάλες. Βρισκόταν λίγο πιο κάτω από τη Χαραή της Νομής Βώνης (Βωνιάτικο) ακριβώς αντίκρυ στο σπίτι Κωστή Παρτακέλα ( πατέρα της σημερινής καλλιτέχνιδας Καλλιόπης Σπύρου ) κι έφθανε μέχρι το σπίτι του Κωστή ΧατζηΜιχαήλ. Το λιοχώρι τούτον περιβαλλόταν και από τις τρεις πλευρές με δρόμο, γι’ αυτό κτίστηκαν σ’ όλο το μήκος των δρόμων σπίτια κι έτσι αναγκαστικά πολλά από τα λιόδενδρα αφαιρέθηκαν. Ένα άλλο μεγάλο κτήμα που δενροφύτευσε ο Πελλόπαπας στην Κυθρέα στην περιοχή της Καμάρας είναι εκείνο που άρχιζε από τα νότια του σπιτιού του Δημοσθένη Παπαμυρμύγγη στην ενορία Αγίου Ανδρόνικου στην περιοχή Καμάρα κι έφθανε μέχρι το αυλάκι που ενώνει τη νομή <<Εμήρ>> με τη νομή <<Βωνιάτικο>>.
Δικό του παπά ήταν και το κτήμα που εφάπτετο του δρόμου Κυθρέας – Βώνης με την επωνυμία <<Τρικάντουνο>> στην τοποθεσία Κατάγιας που απείχε απόσταση μερικών σκαλών από τη Βώνη. Στην αριστερά πλευρά του δρόμου βρισκόταν μεγάλο κτήμα που ανήκε στην εκκλησία της Βώνης, ενώ στην δεξιά ήταν το κτήμα τούτο που είχε αγοράσει από τους απόγονους του Πελλόπαπα ο Χατζή Πετρής, Χατζή Νικόλα Σπανός. Αυτός το μεταβίβασε αργότερα στο γιο του Νικολατζή Νικολαϊδη και αυτός με τη σειρά του το νομοποίησε στην αδελφότεχνη του Αντιγόνη, κόρη του δασκάλου Γεώργιου Παπαδόπουλου και μετέπειτα σύζυγο του Ανδρέα Κιουζέλη.
Είχε επίσης κτήματα που άρχιζαν από τα Νότια της Εκκλησίας της Βώνης στην τοποθεσία << Έξω Μετόχι >> για να περάσει από την Επηχώ και να προχωρήσει και φθάσει στο χωριό Έξω Μετόχι. Άλλωστε τη νομή αυτή του νερού την κατείχαν εξ ημισείας οι Τούρκοι της Επηχούς και οι κάτοικοι του Έξω Μετοχιού. Από τα κτήματα αυτά ένα μερίδιο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Θεοχάρη Σάββα Ζαμπακίδη που το πήρε από τη μητέρα του Ελεγκού Θεοχάρη σύζυγο του Σάββα Ζαμπακίδη και εγγονή του Πελλόπαπα. Το άλλο μερίδιο το είχε στην κυριότητα του ο ιερέας της Βώνης Παπακυριάκος Κυπερούντας. Αυτός το είχε αγοράσει από την εγγονή του Πελλόπαπα Μαρίτσα Θεοχάρη που παντρεύτηκε τον Παναγή Μαύρου από τη Βώνη, όπου εγκαταστάθηκε.
Είχε ακόμη μια καλή έκταση γης 5 περίπου σκάλες και λίγο πιο πάνω απ’ αυτή άλλες 10 σκάλες. Οι δύο αυτές εκτάσεις αρδεύονταν από το δήμμα τους Κίτσηδες, που έπιανε νερό από το Ξεροπόταμο της Βώνης. Ο χείμαρρος τούτος κατέβαινε πολύ ορμητικός, σαν έπεφταν καταρρακτώδεις βροχές στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου διέσχιζε από Βορρά προς Νότο το χωριό Βώνη και σαν ξεχειλούσε έμπαινε στα περισσότερα σπίτια της Βώνης και στη συνέχεια προχωρούσε στα Νότια για να ποτίσει τον εκτεταμένο κάμπο της Συκάς που βρισκόταν στη περιοχή της Βώνης.